XODISA SODIR BO‘LGAN JOYDA BOTIQ OYOQ IZLARINI TURLI MAVSUM SHAROITIDA YAROQLI OLISHNING SAMARALI USULLARI
Keywords:
botiq oyoq izi, turli mavsum sharoitlari, jinoyat joyi, oyoq izlarini olish usullari, sud ekspertizasi, 3D skanerlash, fotogrammetriya, raqamli tasvirlash, dalillarni saqlash, kriminalistika, zamonaviy texnologiyalarAbstract
Xodisa sodir bo‘lgan joyda botiq oyoq izlarini turli mavsum sharoitida yaroqli olishning samarali usullari kriminalistika va sud ekspertizasi sohasida muhim ahamiyatga ega. Oyoq izi — jinoyat joyidagi eng dolzarb dalillardan biri bo‘lib, u jinoyatchining harakat yo‘lini aniqlashda, shuningdek, uni identifikatsiya qilishda yordam beradi. Biroq, botiq oyoq izlarini turli ob-havo va yer sharoitlarida to‘g‘ri ushlab qolish juda murakkab jarayon hisoblanadi. Qishda qor yoki muzlik, bahorda yomg‘ir va loy, yozda quruq va qumli maydonlar, kuzda esa nam va barglar bilan qoplangan joylar har xil xususiyatga ega bo‘lib, oyoq izlarini to‘g‘ri saqlash va o‘rganishda maxsus metodlarni talab qiladi. Annotatsiyada botiq oyoq izlarini olish usullarining mavsumga qarab o‘zgaruvchanligi tahlil qilinadi. Qorli sharoitda oyoq izi maxsus rangli va zarbali materiallar yordamida ko‘chirib olinadi, loyli va nam tuproqda esa gipss yoki plastilin ishlatiladi. Quruq va qattiq yuzalarda esa silikon yoki lateks materiallar keng qo‘llaniladi. Shuningdek, zamonaviy texnologiyalar, jumladan, 3D skanerlash, fotogrammetriya va raqamli tasvirlarni qayta ishlash usullari yordamida oyoq izlarini yuqori aniqlikda qayd etish imkoniyati yaratilmoqda. Ushbu usullar jinoyat joyidagi dalillarni saqlash va tahlil qilishda yuzaga keladigan xatoliklarni kamaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, turli mavsumiy sharoitlarda oyoq izlarini samarali olish uchun mutaxassislar maxsus protokollar ishlab chiqishlari zarur. Bu esa jinoyatlarni aniqlash va tergov jarayonini tezlashtirishda muhim omil hisoblanadi. Shu bilan birga, oyoq izlarini olishda atrof-muhitga minimal zarar yetkazish, dalillarning to‘liq va aniq saqlanishini ta’minlash kabi talablar ham yodda tutilishi lozim. Xulosa qilib aytganda, botiq oyoq izlarini turli mavsum sharoitida yaroqli olishning samarali usullari jinoyatlarni tergov qilishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va ekspertlar malakasini oshirish orqali bu jarayonni yanada takomillashtirish mumkin.
References
Abdullayev, T. (2019). Jinoyat joyidan dalillarni olish texnikasi. Toshkent: Huquq-nashr.
Karimov, S. (2020). Jinoyat-tarkibiy izlarni qayta tiklash va tahlil qilish usullari. Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti Nashriyoti.
Mamedov, A. & Islomov, B. (2018). Jinoyat joyidan izlarni olishda zamonaviy texnologiyalar. Kriminalistika jurnal, 12(3), 45-59.
Petrova, E. (2017). Forensic Science in Seasonal Conditions: Challenges and Solutions. Journal of Forensic Research, 8(2), 101-117.
Smirnov, V. (2021). Izuchenie sledov nog na mestakh prestupleniy. Moskva: Yurayt.
