INSON ONGIDAGI SON VA HARFLAR (SEMIOTIK TAHLIL)
Keywords:
semiotika; ikonik belgilar; shartli belgilar; piktografiya; ieroglif yozuvi; bo‘g‘in yozuvi; alifbo yozuvi; sonlar; son nomlari; raqamlar.Abstract
Mazkur maqolada yozuv belgilarining va sonlarning evolyutsiyasi semiosiyotik nuqtayi nazardan ko‘rib chiqiladi. Ularning rivojlanishidagi asosiy tendensiya ikonik belgilardan shartli belgilar sari harakatda namoyon bo‘ladi. Yozuvda bu jarayon rasm (vaziyatni tasvirlovchi shakl)dan piktografiyaga, undan esa vaziyatning nutqiy tavsifini sof shartli belgilar orqali ifodalashga o‘tishda kuzatiladi: avval bo‘g‘in yozuvi orqali bo‘g‘inlar, so‘ngra alifbo yozuvida fonemalarni ifodalovchi harflar bilan. Sonlarni belgilashda rivojlanish dastlab sanash uchun zarur bo‘lgan predmetlarni (barmoqlar, toshchalar va hokazo) tasvirlashdan boshlangan, keyinchalik esa maxsus belgilar, jumladan yozuv belgilaridan (ierogliflar, bo‘g‘inlar, harflar) foydalanishga o‘tilgan bo‘lib, ular turli tamoyillar asosida sonlar bilan bog‘langan. Hozirgi raqamlar esa O‘rta asrlar davrida arablar tomonidan yaratilgan bo‘lib, dastlab ular ikonik xususiyatni qayta tiklagan: belgida mavjud burchaklar soni ifodalayotgan songa mos kelgan. Biroq tez orada xat yozishning tezlashuvi ularning “yumaloqlashuvi” va to‘liq shartlilikka o‘tishiga olib keldi.
References
Моррис Ч. Основания теории знаков. – М.: Прогресс, 1983. – С. 37–38.
Crystal, David. How Language Works. – London: Penguin, 2005.
Дирингер Д. Алфавит. История и развитие. – М.: URSS, 2003.
Лотман Ю. М. Семиосфера. – СПб.: Искусство, 2000.
Пирс Ч. Избранные философские произведения. – М.: Прогресс, 2000.
Coulmas, Florian. The Writing Systems of the World. – Oxford: Blackwell, 1991.
